Azoresko poni
Azoreetako ponia | |
---|---|
Zaldi arraza | |
Espeziea | Equus ferus caballus |
Jatorria | Azoreak ( Portugal |
Egoera FAOren arabera | critical (en) |
Azoresko ponia, (portugaleraz: "ponei da Terceira", edo "garrano da Ilha Terceira"), nahiz eta Portugaleko ipar aldeko garrano zaldiarekin zer ikusirik zuzena ez izan, Azores uhartediko bertako zaldi arraza bat da[1]. Antzineko arraza izanik, bere jatorria bertako Terceira uhartean dago. Bere tamainagatik zein beste ezaugarriengatik arraza hau ponien sailkapen taldean sartzen da[2].
Azoresko poniak egoera erdi-basatian aurkitu daitezke uharte hauetan. Nekazaritzako lanetarako erabiliak izan dira ere. Zezenketarako zalditzat zein zela zalditzat ere erabiliak izan dira alde berean.
Arraza bitxia da, eta bere jatorria ez dago argi. Kontutan hartu behar da kolonizatzaile portugaldarrak bertara heldu baino lehen irletan ez zegoela zaldirik.
Duela zenbait urtek adituek uste zuten Lusitano zaldiarekin zer ikusirik zuenik. Beste batzuek berriz arabiar zaldiaren zein berberiar zaldiaren eragina aipatzen zuten, Alter Do Chaoko zaldiaren zein Lusitaniar zaldiaren eragina baztertu gabe. Azken ikerketa genetikoek ordea bai lotzen udte arraza lusitano zaldia zein Iberiar Penintsulako beste hainbat zaldi arrazekin, Hego Ameriketako hainbat arrazen eragina baztertu gabe.
Aipatu izan da Azoresko ponia ez dela benetako ponia, zaldi txikia baizik. Ponien hainbat ezaugarri ez dauka, eta bai berriz zaldiarenak. Uhartediko baldintza ekologikoek moldatuko zuten beraz bere tamaina txikia[3]. Sable uharteko poniaren antzeko kasua litzateke beraz. Edozein modua hainbat hazleek mundu guztian zehar baztertzen dute poni izendapena berain arrazentzat zaldi tamainako arrazak baina "maila" gutxiago dutelakoan.
Ohiko kolorea gorritza da, hanka eta zurda ilunagoak izanik. Hainbat abere tamaina txikiko lusitano zaldiekin nahastu daitezke.
Arrazaren historia
Antzineko arraza bat da, baina ofizialki 2014ko urtarrilaren 27an onartua izan zen. Portugaleko antzinako eta bertako 4 zaldi arrazetako bat da[2].
Azken urtetan hainbat ikerketa genetiko zein morfologikoak egin dira arraza finkatzeko[4]. Euren ondorioz jakin izan ahal da Azoretako poniek zer ikusirik handia dutela lusitano zaldi zein Iberiar Penintsulako beste zenbait zaldi arrazekin[5].
Zaldi hauek paper garrantzitsua izan zuten irlaren kolonizazio garaian [6].
Arraza, kolonoek ekarritako zaldietatik moldatzen joan da belaunaldiz belaunaldi Uhartediko ingurumen baldintzetara. aurreneko abereak XV. mendean sartu zituzten uhartean[7].
Arrazari buruzko erregistro idatzirik eskas dago.
Azken hamarkadetan egindako analisi molekularrek erakutsi dutenez, hurbileneko senide genetikoak ez dira soilik Iberiar Penintsulako arrazak, Hego Ameriketako arrazak ere badira. Puerto Ricoko urrats liraineko zaldia eta Venezuelako kreole zaldia. Horrek iradokitzen du arraza uhartediko kolonizazio garaietan ekarritako aberengatik sortu zela. Terceirako biztanleek hautatu dituzte etengabe animalia horiek, txikienak eta gogorrenak leheneztuz. Uharteak isolatuta zeudelako eta bertan irauteko zaldi erresilienteak behar zirelako garatu zen arraza[2].
Arrazaren eugarriak
- Gorputza: trinkoa. Altuera soin gurutzera 120 eta 145 cm artean.
- Izaera: Azoresko ponia ezaguna da azkarra, adimentsua, ausarta, gogorra, landatarra eta oso otzana delako. Erraz maneiatzen dira.
- Kolorea: Gehienak marroi kolorekoak dira, baina beste zenbait kolore ere agertzen dira[8]. Beltza, arre eta grisa.
Arrazaren erabilerak
Terceira uharteko poniak nekazaritza lanetarako zein trakziorako erabili ohi ziren. Ekarpen handia egin zuten uhartearen kolonizaziorako. Gauzak aldatu omen dira eta gaur egun zaldi kiroletan, bereziki haur eta gazteen hipikarako eta prestakuntzan erabiltzen dira batez ere. Besteak beste euren moldagarritasunagatik eta jauzi egiteko trebeziagatik. Edozein moduan zaldi gehienak erdi libre bizi dira.
Arrazaren egoera
Arrazaren abereen kopurua oso murritza dela eta, Azoresko ponia desagertzeko egora larrian dago.
2019tik aurrera, arrazaren liburu genealogikoak odol garbiko 36 ar eta 53 eme erregistratu ziren, 6 aberezale ezberdinen eskuetan. Artur da Câmara Machado irakasleak arrazaren purutasun genetikoa kontserbatzeko eta mantentzeko egindako ahaleginek arrazarako erabilera berriak, bereziki hipikarekin loturik, garatu dira.
Arrazaren iraupena bultzateko, arrazaren lagunen elkartea sortu zuten, "Associação de Criadores e Amigos do Pónei da Terceira" izenarekin.[9].
Euren helburuak halaxe definitzen dituzte:
« | Proiektu honen helburua zaldi-espezie indigenei buruzko ikerketa sustatzea da, Terceirako ponia izenekoa, bere genealogia mapatu, erregistratu eta monitorizatuz eta bere biodibertsitatea erabiliz. | » |
Erreferentziak
- ↑ (Ingelesez) Arrazari buruzko artikulua "The equinest" entziklopedian. [1]
- ↑ a b c (Ingelesez) "Forgoten horses. Free horses" Webaren artikulua. [2]
- ↑ (Ingelesez) Arrazari buruzko artikulua "The equinest" entziklopedian. [3]
- ↑ (Ingelesez)Arrazari buruzko artikulua[4]
- ↑ (Ingelesez) Arrazari buruzko artikulua [5]
- ↑ Luciano da Silva M. (1971). Portuguese Pilgrims and Dighton Rock 11. atala
- ↑ (Ingelesez) Arrazari buruzko artikulua. [file:///C:/Users/Usuario/Downloads/Morphological_and_genetic_characterization_of_an_e.pdf]
- ↑ (Ingelesez) Arrazari buruzko artikulua.[6]
- ↑ (Portugesez) Elkarteari buruzko aipua. [7]
Kanpo estekak
- (Ingelesez) Arrazari burizko artikulua "The equinest" entziklopedian. Arrazari buruzko artikuloa
- i
- e
- a
arrazak
arrazak
- Albania: Albaniako poni •
- Alemania: Alemaniako shetland poni • Aegidienberger • Arenberg poni • Dülmen poni • Alemaniar zela poni • Heck zaldi • Lehmkuhlener Poni • Lewitz poni • Liebenthaler poni • Poni appaloosa europar • Senner poni •
- Asturias: Asturkoi •
- Austria: Haflinger • Arabiar-Haflinger
- Belgika: Belgiar zela poni •
- Bielorrusia: Polesskaya •
- Erresuma Batua: Miniaturazko zaldi jostailua •
- Bosnia-Herzegovina: Bosniako poni • Posavina zaldia •
- Bulgaria: Rodopeko poni • Sarakatsaniar poni •
- Danimarka: Daniar kirol poni •
- Errumania: Bukovina zaldi • Danubioren deltako poni • Errumaniar poni • Hutsul poni •
- Errusia: Baxkir poni • Bouriate poni • Minoussinskdar zaldi • Panje poni • Petxora zaldi • Tavda zaldi • Txilkov zaldi • Tuvar zaldi • Vyatka zaldia •
- Eskozia: Eriskay poni • Highland poni • Rumdar poni • Shetland poni •
- Eslovenia: Posavina zaldia •
- Espainia: Errekaortuetako zaldi • Galiziako poni • Garrano zaldi • Kanarietako behoka • Mallorcako zaldi • Montxino zaldi • Ordunteko behor • Paduretako zaldi • Serrano zaldi •
- Estonia: Estoniar zaldi • Saaremaa poni •
- Faroeak: Faroeetako poni •
- Frantzia: Bidet zaldi • Bidet bretoi • Frantziako miniaturazako zaldi • Frantziar zela poni • Camargako zaldi • Landetako poni • Markesaketako zaldi • Merensgo zaldi • Mikeluneko zaldi •
- Gales: Britaniar orbaindun poni • Britaniar zela poni • Carneddau poni • Galestar poni • Galestar poni eta cob • Galestar cob • Galestar zela poni • Mendiko galestar poni •
- Georgia: Djavakhéti zaldi • Megruli zaldi • Tushetiar zaldi •
- Grezia: Aénos • Arravani • Axios zaldi • Messara zaldi • Midilli poni • Peneiako poni • Pindoko poni • Rodasko poni • Rodopeko poni • Skyros poni • Tesaliako zaldi•
- Herbehereak: Holandar zela poni •
- Ingalaterra: Britaniar orbaindun poni • Britaniar Shetland Poni • Britaniar zela poni • Dales poni • Dartmoor poni • Exmoor poni • Fell poni • Hackney ponia • Lundy uharteko poni • New Forest poni • Polo poni • Welara •
- Irlanda: Connemarako poni • Kerry Bog poni •
- Islandia: Islandiar poni •
- Italia: Bardigiano • Achetta zaldi • Catriako zaldi • Deltako zaldi • Esperiako poni •Giarab • Giara zaldi • Pentro (zaldi) • Sarcidanoar zaldi • Sardiniako poni • Haflinger • Monterufolino poni •
- Kornualles: Lundy uharteko poni •
- Korsika:Korsikako zaldi •
- Kroazia: Krk-ko uharteko poni • Posavina zaldia •
- Lituania: Zemaitukas •
- Moldavia: Moldaviako zaldi •
- Norvegia: Nordlandshest • Fjord •
- Polonia: Biłgoraj zaldi • Feliński • Hutsul poni • Konick poni • Panje poni •
- Portugal: Azoresko poni• Garrano zaldi • Sorraia •
- Serbia: Posavina zaldia •
- Suedia: Gotland poni • Suediar zela poni •
- Txekia: Txekoslobakiako zela poni txikia •
- Ukraina: Hutsul poni • Panje poni • Polesskaya
arrazak
- Ameriketako Estatu Batuak: Ameriketako kirol poni • Ameriketako poni • Ameriketako Shetland poni • Ameriketako Walking Pony • Ameriketako zaldi miniatura • Banker Poni • Cayuse indiar poni • Chincoteague poni • Choctaw poni • Hegart zaldi • Paint poni • Polo poni • Quarter poni • Kanadako landa poni • Mustang • Seminola poni • Virginia Highlander •
- Argentina: Argentinar petisoa • Bagual • Bergman poni • Falabella • Polo ponia •
- Brasil: Baixadeiro zaldi • Brasildar ponia • Corajoso poni• Lavradeiro • Kreole zaldi • Mangalarga paulista • Nordestin • Pampa zaldi • Pikira • Puruca •
- Bolivia: Bolibiar ponia •
- Ekuador: Andeetako ponia •
- Kanada: Kanadako landa ponia • Lac La Croix Indiar Poni • Sable Islandgo poni • Ternuako poni •
- Mexiko: Galizeño ponia •
- Peru: Andeetako ponia • Chumbivilcas zaldia •
- Txile: Bagual • Chiloear ponia
arrazak
- Afganistan: Yabu •
- Azerbaijan: Guba •
- Bangladesh: Bangladeshko zaldi •
- Bhutan: Bhutandar poni • Jata (zaldi) • Merak-Saktenpata • Yuta zaldi
- Errusia: Altaiko poni • Baikal zaldi • Bouriate poni • Dagestandar zaldi •Narym poni • Ob poni • Yakutiako poni •
- Filipinak: Baguio poni • Baguio Light zaldia •
- India: Deccani • Indiako poni • Jumli • Manipuri Poni • Polo poni • Sikang poni• Spiti poni • Zaniskari pony •
- Indonesia: Baliko zaldi • Batak poni • Borneo poni • Delhi poni • Flores uharteko ponia • Gayoe • Kaju poni • Kuningan zaldi • Lombok poni • Minahasa (zaldia) • Priangan • Sumbar-Sandel-Arabiar zaldi • Timordar poni • Javako poni • Macassar zaldi • Padang poni • Sandalwood poni • Sumba eta Sumbawa poni •
- Ipar Korea: Kwangok •
- Iran: Hadban • Kaspiar poni • Yabu •
- Hego Korea: Chejuko zaldi •
- Japonia: Hokkaidoko poni • Kiso poni • Misaki poni • Miyako poni • Noma poni • Taishuh • Tokara poni • Yonaguni poni •
- Kanbodia: Kanbodiar poni • Kazakhstan: Altaiko poni • Jabe zaldi • Kazakhstango poni • Adaev zaldi •
- Kurdistan: Kurdiar zaldi •
- Laos: Laostar poni •
- Ekialdeko Timor: Timordar poni •
- Malaysia: Bajau poni • Borneoko poni • Kuda Padi •
- Myanmar: Myanmarko poni • Shan (zaldia)•
- Mongolia: Hequ poni • Mongoliar zaldi • Myangad zaldi •
- Nepal: Jumli •
- Pakistan: Balutxi zaldi • Morna zaldi •
- Sri Lanka: Sri Lankako poni •
- Thailandia: Thailandiar poni •
- Tibet: Ganzhi zaldi • Txaidamu • Sikang poni • Tibeteko poni • Chahou poni • Riwoche poni • Nangchen zaldi Yushuar zaldi • Zhongdian zaldi •
- Txina: Abag zaldi • Altaiko poni • Balikun zaldi • Baise poni • Jiantxang zaldi • Datong zaldi • Debao poni • Erluntxun • Guizhouko poni • Guoxia txinar poni • Hequ poni • Henanar zaldi • Jinzhou • Jinjiang zaldi • Lichuan zaldi • Lijiang poni • Mongoliar-txinar zaldi • Ningkiangar zaldi • Sanhe zaldi • Shandan zaldi • Sikang poni • Ujumkinar zaldi • Wenshan zaldi • Wushen zaldi • Xiangfen zaldi • Xinihe • Yanki zaldi • Yili poni • Yiwu zaldia • Yongning zaldi • Zhangbei zaldi •
- Turkia: Alaka zaldi • Anadolu poni • Kanik • Malakan • Midilli poni •
- Vietnam: Hmong zaldi • Ngua Noi
arrazak
- Australia: Australiar poni • Australiako zela ponia • Brumby • Coffin Bay poni •
- Zeelanda Berria: Kaimanawa zaldi
- Tonga: Tongako zaldi
arrazak
- Benin:Koto-koli •
- Burkina faso:Bobo • Koto-koli•
- Hegoafrika: Basuto ponia • Boer Poni • Hegoafrikako Boer poni• Nooitgedacht poni •
- Egipto: Baladi •
- Etiopia: Abisiniako poni • Borenar zaldi • Bale zaldi • Horro zaldi • Kafa zaldi • Kundudoko zaldi • Selale •
- Lesotho: Basuto ponia •
- Kamerun: Kamerungo poni •
- Senegal: Fouta • M´bayar poni •
- Sudan: Abisiniako poni • Darfour poni • Sudango zaldi •
- Mali: Beledougouar zaldi • Bobo • Djerma (zaldi) • Hodheko zaldi • Nigeriar poni •
- Namibia: Namibiar zaldi •
- Nigeria: Bagzan zaldi • Bhirum • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Koto-koli •
- Niger: Sudango zaldi •
- Senegal: Hodheko zaldi •
- Somalia: Somaliar poni•
- Togo:Koto-koli •
- Tunisia: Mogod poni •
arraza
etxekotuak
- Alemania: Emscherbrücher • Senner poni •
- Azerbaijan: Shirvan zaldi •
- Bahamak: Abaco berberiar zaldi •
- Errusia: Amurko poni • Kareliar poni •
- Eskozia: Barra poni • Galloway poni • Hebridetako poni •
- Espainia: Gaztelako zaldia • Kanarietako behoka • Soriako behoka •
- Finlandia: Kareliar poni •
- Hegoafrika: Namaqua poni•
- Kornualles: Goonhilly •
- Frantzia: Bidet • Harvard zaldi • Lorrain zaldi • Morvandar zaldi •
- Ingalaterra: Galloway poni •
- Irlanda: Irish Hobby •
- Suedia:Öland poni • Tartariar poni •
- Tunisia: Nefza poni •
- Txina: Amurko poni • Ferghanako zaldi •
zaldi arraza basatiak
zaldi arrazak
ekido espezie eta azpiespezieak
- Equus ferus taldea: Equus ferus gmelini • Equus ferus solutrensis • Equus ferus przewalski •
- Antzinako Equus espezieak: Equus hydruntinus • Equus fossilis • Equus complicatus • Equus conversidens • Equus crinidens • Equus francisci • Equus lambei • Equus namadicus • Equus sivalensis • Equus stenonis • Equus cumminsii • Equus excelsus • Equus fraternus • Equus giganteus • Equus lambei • Equus namadicus • Equus niobrarensis • Equus occidentalis • Equus pacificus • Equus parastylidens • Equus pectinatus • Equus scotti • Equus sivalensis • Equus yunnanensis • Equus simplicidens • Equus andium
- (Denak desagertuak, przewalski zaldia izan ezik)
- Datuak: Q3396198