Blajburška predaja

Blajburška predaja je događaj neposredno po formalnom završetku Drugog svjetskog rata u Evropi, kada su snage Velike Britanije na austrijskoj granici odbile predaju vojske i civila NDH te su ih predali vojnim snagama Jugoslavije.

Blajburški masakr je ustaljen naziv za niz masovnih likvidacija zarobljenika, koje su u proljeće 1945. godine jedinice Jugoslavenske armije provele nad izručenim pripadnicima proosovinskih oružanih formacija (uglavnom iz NDH), a prema nekim navodima i civila koji su se povlačili zajedno s njima.^{[nedostaje referenca]}

Ime je dobio po austrijskom mjestu Bleiburg (slovenski Pliberk), gdje su se osovinske snage pokušale predati britanskim jedinicama, ali tamošnji britanski zapovednik je odbio prihvatiti predaju pošto su po njegovoj interpretaciji ratnog prava tamošnje njemačke, ustaške, četničke i druge jedinice izgubile pravo na status vojne jedinice i postale oružana banda kada su odbile priznati naređenje o kapitulaciji osovinskih snaga od 7.5.1945. i nastavili borbe. U takvoj situaciji 15.5. 1945. preostale osovinske snage su bile prisiljene predati se partizanskim jedinicama.

Na samom Bleiburgu, bez obzira na ime događaja koje spominje masakr, nitko nije ubijen ^[1], a do kasnijih partizanskih osvetničkih ubojstava je dolazi tokom marševa na području Slovenije i Hrvatske (takozvani križni put), protivno direktnom naređenju jugoslavenskog premijera Josipa Broza Tita od 14.5.1945.^[2]

Nakon rata se u Bleiburgu od 1952. godine rodbina i prijatelji žrtava te hrvatski nacionalisti svake godine okupljaju u znak sjećanja na žrtve masakra, a od 1991. godine u tim manifestacijama sudjeluju i službeni predstavnici Hrvatske. Godine 1995. Hrvatski sabor je donio odluku o obilježavanju Spomendana na žrtve Bleiburga i Križnog puta.

U Sloveniji se komemoracije održavaju u Kočevskom rogu, gdje je likvidirana glavnina pripadnika slovenske Bele garde, a odnedavno se u Macelju na komemoracijama okupljaju preživjeli potomci i rodbina tamo likvidiranih četnika.

Glavni članci: Okupacija Jugoslavije, Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije i Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh

Aprila 1941. godine fašističke sile Osovine su okupirale Jugoslaviju, podelile je i na njenoj teritoriji uspostavili fašističke marionetske režime. Kvislinški režimi u NDH i Srbiji su ubrzo postali zloglasni po zločinima, genocidu, holokaustu i teroru nad pripadnicima pokreta otpora.

Za ostale - Srbe, Židove i Cigane - mi imamo tri milijuna metaka. Ubit ćemo dio Srba, drugi dio ćemo deportirati, a ostatak prisiliti da prihvati rimokatoličku vjeru, i tako napraviti Hrvate od njih.

– Mile Budak, Ministar obrazovanja NDH (jedan od uhićenih kod Blajburga), 22. srpnja 1941.^[3]

Tokom 1944. i 1945. godine, Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije je uputila više poziva pripadnicima kvislinških formacija da ustanu protiv okupatora i pređu u njene redova. Pred kraj rata, bilo je oko 170.000 pripadnika snaga NDH.^[4] Mnogi, prisilno mobilisani, su prihvatili ovaj poziv. Drugi su ostali sa nacističkom Nemačkom do kraja. Početkom 1945. godine, reorganizovana Jugoslovenska armija, jačine oko 800,000 ljudi raspodeljenih u pet armija, gonila je ostatke poraženih snaga Trećeg Rajha i NDH.^[5][6]

Glavni članci: Sremski front i Oslobođenje Zagreba

Proboj sremskog fronta 12. aprila 1945. godine, najavio je brzu propast NDH. Ante Pavelić je poslao specijalnog izaslanika Vjekoslava Vrančića savezničkoj komandi u Italiji, tražeći od zapadnih Saveznika da "dođu u pomoć hrvatskom narodu, te da od partizana zaštite njegovu jezgru i mnoge tisuće unutarnjih izbjeglica". Pavelićeva vlada je tražila hitno odašiljanje jedne savezničke misije koja bi utvrdila činjenice i zahtijevala je da saveznička vojska "dođe na naše državno područje, da olakša ovo teško i pogibeljno stanje." Pavelićeve molbe bile su uzaludne, a Vrančića su odveli u zarobljenički logor.^[7]

Nemačko-kvislinške snage su držale front na granicama Rajha, pokušavajući da zadrže snage nadiruće Jugoslovenske armije. Ovaj front su zajedno sa nemačkim snagama držali Đujićevi i Jevđevićevi četnici, Ljotićevi dobrovoljci i slovenski domobrani.^[8] Tu su nemačko-kvislinške jedinice dočekale dijelove 4. Jugoslovenske armije i bile razbijene, djelomično zarobljene ili odbačene preko Soče.

Od 21. do 24. aprila, jedinice 9. korpusa likvidirale su neprijateljska uporišta na Banjskoj planoti i u zapadnom delu Čepovanske doline. Potom, 9. korpus je sa 30. divizijom do 27. aprila izbio na Komenski kras i učestvovao u oslobođenju Opčina i Trsta od 29. aprila do 1. maja, a sa 31. divizijom u oslobođenju Nabrežine 30. aprila, Monfalkonea i Gorice 1. maja.

Glavni članak: Poljanska bitka

3. maja 1945, vlada NDH je odlučila da se sa ostacima oružanih snaga NDH povuče preko nekadašnje granice Trećeg Rajha, kako bi izbegla gnjev Jugoslovenske armije i predala se Britanskoj vojsci. No, istodobno je nastupila i propast Trećeg Rajha. Nemački general u Italiji von Vietinghoff potpisao je 29. travnja predaju svih snaga pod svojim zapovjedništvom, a taj je sporazum stupio na snagu 2. svibnja. Narednih dana, Nemačka se bezuslovno predala savezničkim silama, označavajući kraj II svetskog rata u Evropi. Uprkos tome, poglavnik NDH Ante Pavelić je naredio oružanim snagama da se ne predaju Jugoslovenskoj armiji. U sedmici nakon kapitulacije Nemačke, osovinske snage u Jugoslaviji su uporno odbijale da se predaju, pa su čak i napadale partizanske pozicije da bi obezbedile proboj.^[9]

Jugoslovenska armija se već probila u Korušku, a istodobno napreduju britanske snage iz Italije i sovjetske snage iz Mađarske. Ubrzo su se svi oni našli na Dravi.

Rano uveče 14. maja, prethodnica oružanih snaga NDH naišla je na britanske tenkovske jedinice 5. korpusa 8. armije. Predstavnici ustaša su odmah obavešteni o demarkacionoj liniji koju nisu smeli preći. Ujutro, do podneva 15. maja, na Blajburškom polju okupile su se trupe i izbeglice u broju od oko 30.000 ljudi. Ostali su u neprekidnim kolonama ostali duž puta, sve do Dravograda. Partizani su iskoristili privremeno zatišje da se pregrupišu i zbiju obruč oko njih^[10].

Oko 15 časova 15. maja, delegacija oružanih snaga NDH, u sastavu generala Herenčića i Servacija, te pukovnika Crlena, sastala se sa predstavnikom britanskog 5. korpusa, brigadnim generalom Patrikom Skotom, u zamku pored Blajburga. General Skot je vrlo hladno dočekao ustaške vođe, nije se predstavio i nije im pružio ruku. Predlozi ustaša o predaji britanskoj vojsci, prijemu vojnika u zarobljeništvo, te pružanju skloništa civilima, odbijeni su uz napomenu da je takvo naređenje stiglo od rezidenta Savezničkog štaba Harolda Makmilana. Ishod pregovora bio je unapred određen kada je general Skot odmah na početku izjavio da su hrvatske snage prema sporazumu o primirju trebale položiti oružje partizanima pre osam dana, ali su ipak nastavile borbu. Na odgovor Herenčića da su „za NDH partizani banda“, Skot je prekinuo i odlučno odgovorio: „Oni su naši saveznici“^[10][11][12].

Skot je zatim toplo dočekao partizansku delegaciju koju su činili komandant 14. slovenačke divizije, Ivan Kovačič Efenka, i politički komesar 51. vojvođanske divizije, Milan Basta, te ih zamolio da diktiraju uslove kapitulacije. Uslovi su bili sledeći: u roku od 1 sata i 20 minuta podići bele zastave i sprovesti organizovanu kapitulaciju cele armije. Ovi uslovi su dogovoreni između Jugoslovena i Britanaca rano ujutro 14. maja, pre prijema hrvatske delegacije. Kada su Hrvati zatražili produženje roka za pripremu kapitulacije, general Skot je upozorio da su britanski tenkovi pod kontrolom partizanskih komandanata. Suočeni s tom pretnjom, delegacija se oko 16 časova vratila svojim snagama kako bi ih informisala o uslovima kapitulacije^[10][12].

U velikom broju publikacija o događajima kod Blajburga navodi se da se većina vojske NDH predala Britancima, koji su potom predali Hrvate Jugoslovenskoj armiji. Međutim, to nije tačno. Pre 15. maja britanske trupe u Koruškoj prihvatile su kapitulaciju nekoliko manjih grupa snaga NDH i smestile ih u logore za ratne zarobljenike. Odluka da se ne prihvati kapitulacija većine snaga NDH i da se taj proces prepusti Jugoslovenskoj armiji unapred je dogovorena između britanskog 5. korpusa i Savezničkog štaba pre susreta u Blajburgu^[10][12].

Oko 16 časova, prve hrvatske jedinice su položile oružje. Deo ustaša nije prihvatio kapitulaciju i izvršio je samoubistvo. Prema svedočenju Iva Goldštajna, u tom trenutku došlo je do kratkotrajne pucnjave, tokom koje je, prema različitim podacima, poginulo između 16 i 40 ljudi. Još jednom delu ustaških vojnika, uključujući visoke ustaške vođe, uspelo je da pobegne preko okolnih brda u Austriju ili nazad u Hrvatsku. Većina pripadnika oružanih snaga NDH predala se partizanima na Blajburškom polju. Ostali su zarobljeni u području između Blajburga i Celja. Nakon toga su peške prebačeni u improvizovane logore u Maribor i Teharje kod Celja^[12].

Zarobljeno je preko 20.000 ustaša, među kojima ima veliki broj poznatih zlikovaca. Sa ustašama zarobljen je i veći broj četnika. Osim toga prisiljeni su na kapitulaciju poslednji ostaci nemačke balkanske grupacije feldmaršala Lera i zarobljeno preko 10.000 Nemaca. U borbama poginulo je više od 5.000 neprijateljskih vojnika i oficira i oslobođeno oko 8.000 građanskih lica, koja su ustaške bande silom odvele sa sobom.^[13]

– Pohvala Vrhovnog komandanta Tita od 15. maja 1945. jedinicama 3. armije za razbijanje opkoljenih ustaškočetničkih bandi na prostoru Slovenjgradec-Guštanj-Pliberk-Dravograd

Prema podacima istoričara Mladenka Colića, u blizini Blajburga 15. maja zarobljeno je oko 30.000 ustaša, uključujući 12 generala i četnički Komitet nacionalnih trupa^[14]. Prema podacima istoričara Arnolda Suppana, podaci Jugoslovenske 3. armije govore o zarobljavanju 60.000 ustaša i domobrana, uključujući divizije poglavnikove garde, i 10.000 četnika u završnim operacijama između 8. i 19. maja 1945. godine^[15].

Pored toga, do kraja maja 1945. godine britanska strana je iz svojih logora za ratne zarobljenike u Jugoslaviju izručila oko 3.000 pripadnika oružanih snaga NDH i ustaških službenika, uključujući ministre vlade, kao i oko 20.000 ranije primljenih slovenskih belogardista, crnogorskih i srpskih četnika i ljotićevaca^[10].

Ustaški general Herenčić je izbegao izručenje i kasnije završio u Argentini. Četnici Đujića i Jevđevića su uglavnom izbegli izručenje, jer su početkom svibnja prešli u Italiju i predali američkim snagama. Zarobljene četnike Amerikanci su uputili u logor Palma Nova, nakon čega su emigrirali u razne zemlje Zapadne Europe, Sjeverne Amerike i Južne Amerike.

Oficire koje zarobljavate treba kazniti najoštrije, a prema oficirima koji se predaju treba postupati elastičnije: treba izabrati najgore i kazniti ih najoštrije, a ostale slati u logor.^[16]

– Naređenje OZN-e Prvoj jugoslovenskoj armiji od 12. maja 1945.

Istoriografski izvori o kapitulaciji osovinskih snaga u Koruškoj sadrže mnoge kontradiktorne podatke o broju osoba koje su postale žrtve vansudskih pogubljenja. Pouzdani podaci o tačnom broju i uzrocima smrti i dalje nedostaju.

Istoričar Ivo Goldštajn kategorički odbacuje tvrdnje o masovnim pogubljenjima Hrvata tokom kapitulacije NDH vojske na Blajburškom polju^[12]. Istoričar Holm Sundhaussen smatra da je pitanje masovnih likvidacija na mestu kapitulacije ustaša sporno. Istraživač ove teme, Štefan Ditrih, zaključuje: „Pucanja ili sistematska masovna ubistva Jugoslovenske armije u Blajburgu i okolini ne mogu se dokazati“^[17][12]. Prema procenama Goldštajna, naredba Tita od 14. maja 1945. godine o zabrani pogubljenja zarobljenika uglavnom je poštovana nakon kapitulacije ustaša. Prema njegovim podacima, „van Blajburga je bilo samo 27 žrtava nakon što je grupa ustaša odbila da položi oružje“. Goldštajn podsjeća da je Jugoslovenska armija bila u kontaktu sa britanskim trupama u Koruškoj, a ratni zločini bi značili gubitak ugleda i verovatno izazvali proteste zapadnih saveznika^[12][11].

Istoričar Milan Radanović analizira sačuvana naređenja štabova JA potčinjenim jedinicama o postupanju prema zarobljenim pripadnicima osovinskih snaga u Sloveniji. Iz ovih dokumenata nameće se jasan zaključak da su partizanski štabovi naređivali streljanje zarobljenih ustaša, pripadnika SS trupa i domobranskih oficira, dok su zabranjivali streljanja zarobljenih domobrana.^[16]

Glavni članak: Križni put (1945)

Nakon izručenja, iz Bleiburga su krenule kolone zarobljenika na tzv. marševe smrti. Prema svedočenju jednog od preživelih, na marševima ih vojnici nisu tukli, ali im nisu dali jesti, i dovodili su djecu da ih tuku:

Bogme, gadno je to bilo! Uhvatili nas u one kolone i predavali nas jedni drugima! Recimo Zenica predavala Perinom Hanu, Perin Han Kaknju i tako. A mi skroz odozgo iz Slovenije u koloni pješke! Kad smo došli do Maribora, tu smo morali baciti, šta god je ko im'o. Prstenje, zlato, satove, sve! Ujutro, ko je doš'o, mogao je kuna, onih njihovijeh para, u vreće nakupiti! E daje bilo bar za jest! Jeli bi samo sebe još za koji dan! Nisu nas tukli, što jes', jes', ali nam nisu dali jest. Ali kad uniđe kolona kroz hrvatsko selo oni iznesu one hrane, krompira kuhanog... svega! Al` zato onaj što goni, uzme pušku i kaže: "Ako priđeš, zemlja si!" I ganjalo me, što ti ja znam, u toj koloni u Zagreb, pa u Našice, pa u Viroviticu, pa dalje... i ubiju onoga ko ne more ići. Neki bi rekli: "Ubij me! Ne mogu više!" Kako ćeš, bolan, hodati, kad ne jedeš nikad? ... I, dragi si moj, iz Križevaca gonili nas dalje u Bočinj iz Bočinja nas vratili u logor u Slavonsku Požegu. I tamo na ledini lezi, sjedi! Jest jedan doveo, i trojica njih dovela Srba i dvoje troje-djece, pa one parmake uzeli, pa biju, ubiše, a nas je hiljada. Ovako u jedan ćošak nas zbiše! A jedan iz one kolone, Hercegovac, im kaže: "Nemojte misliti da neko ne piše ovo što vi radite!" I onda su oni odstranili djecu i nisu nas više tukli!^[18]

– Džemil Karić, bivši razvodnik u 1. gorskom zdrugu Hrvatskih oružanih snaga

Prema istom svedočenju, u logoru su odvojili one koji su '41. i '42. otišli u kvislinšku vojsku, a mlađa godišta su otpustili. Prema njegovim saznanjima, zarobljenike iz prve grupe su odveli na Kozaru i pobili.

Procene broja ubijenih su veoma različite. Godina procene je veoma bitna jer su se tokom 1990-ih blajburške žrtve uvećavale neverovatnom brzinom, da bi od par desetina stigle do par stotina tisuća.

Vladimir Žerjavić je 1990. godine procenio broj ubijenih na oko 50.000, od čega oko 36.000 Hrvata, 8-10.000 Slovenaca, 5000 Muslimana, te 2.000 četnika.^[19]

Hrvatska enciklopedija navodi brojeve od 45.000 do 200.000 ^[20] dok Hrvatski obiteljski leksikon od istog izdavača iz 2005. godine govori o nekoliko desetaka tisuća ubijenih.^[21]

Ubedljivo najveću cifru, od 600.000 ubijenih, je ponudio hrvatski emigrant John Ivan Prcela u svojoj knjizi Hrvatski holokaust (objavljeno 1970. na engleskom kao Operation Slaughterhouse), ali ona se ne razmatra ozbiljno u naučnim krugovima.^[22]

Slavko Goldstein u intervjuu Feralu je procenio broj ubijenih na 20.000 i kaže da su stradali najviše pripadnici Crne legije koji su pokušali neki otpor. Goldštajn je izričit da su civili pušteni kućama i da među stradalima nije bilo civila.

Ruski emigrant Nikolaj Tolstoj u knjizi „Otvoreni dosije Starta-Blajburg“ tvrdi da je 5. britanski korpus izručio partizanima 26.339 ljudi, a od toga 12.196 Hrvata, 5.480 Srba, 8.263 Slovenca i 400 Crnogoraca. Izručene su ustaše, slovenački kvislinzi, ljotićevci, nedićevci, četnici i domobrani.

Opsežnu analizu naduvanih brojeva je dao britanski istoričar David Bruce MacDonald:

Nasuprot Jasenovcu, najnepristrasniji istoričari svode broj mrtvih na dosta manji broj, sugerišući da Blajburg ni na koji način nije značajan kao što je najveći logor smrti u Jugoslaviji ... Džasper Ridli pokušava da nađe preciznije brojeve, mada nema sigurnog načina da se dođe do toga ... Od ovih, on je primetio da su Saveznici pristali da predaju 23 000 partizanima između 24 i 29. maja - mešavinu Slovenaca, Srba i Hrvata. Izveštaji iz toga doba, prema Ridliju, pokazuju da svih 23 000 nije pobijeno.^[23]

Mekdonaldov konačni zaključak je:

Naduvavanje broja mrtvih kod Blajburga ima nekoloko stepena značajnosti. Prvo, daje Hrvatima masakr koji su izvršili Srbi i-ili komunisti, što im dopušta kontriranje genocidu Srba u Jasenovcu. Drugo, dopušta Hrvatima da se distanciraju od Srba i komunističkog režima koji su izvršili ovaj masakr. Time oni mogu da prikažu Hrvatsku kao nevoljnoga člana SFRJ, više kao zatvorenika nego kao konstitutivni narod. Treće, pretrpjevši takav masakr, Hrvati su prošli svoj sopstveni križni put, što se često ističe u hrvatskoj štampanoj reči.

Glavni članak: Historijski revizionizam

U Hrvatskoj se nakon raspada Jugoslavije pojavila tendencija uspoređivanja broja logoraša ubijenih u Jasenovcu od strane ustaša i ustaša ubijenih u partizanskoj osveti kod Blajburga. Dok se u nacionalističkim krugovima ustaški zločini iz Drugog svetskog rata umanjuju, žrtve Blajburga se višestruko preuveličavaju. Istovremeno sa množenjem blajburških žrtava, menjala se i struktura žrtava. Dok se u početku govorilo o ubijenim vojnicima, uskoro se čulo da je bilo i civila, a potom čak i da su više od polovine žrtava bili civili.

Mistifikacija Bleiburga nastala je dolaskom Tuđmana i njegovih sljedbenika Vinka Nikolića i Šuška, koji su se trudili svim silama skinuti ili bar umanjiti ustašku odgovornost za grozne, bezbrojne zločine učinjene u Hrvatskoj u Jasenovcu i drugim logorima. Javno govoreći, bez argumenata htjeli su izjednačiti ili poistovjetiti da su za sve ratne grozote koje su se događale u Hrvatskoj podjednako krivi i ustaše i partizani. Takva je usporedba, naravno, pravno neodrživa. Prije svega zato što su žrtve u logorima stradale protuzakonitim postupkom ustaških vlasti i njezinih samovoljnih pojedinaca, dok su žrtve Bleiburga stradale zato što nisu poštivale zakonske odredbe ratnog prava, koje govore o zarobljavanju ljudi i predaji oružja. Druga je činjenica što su u ta dva slučaja, to jest u logorima i u Bleiburgu, stradali ljudi potpuno suprotnih političkih opredjeljenja. U logorima su stradali uglavnom antifašisti i nevini, samo zato što su bili Srbi, Židovi, Romi, komunisti i drugi. U Bleiburgu stradaju fašisti i njihovi sljedbenici od kojih su mnogi izvršavali zločine u zemlji i u brojnim logorima u toku rata. Upravo je neshvatljivo da se još i danas nalaze ljudi koji traže da se antifašisti ispričaju za takav završetak rata u Bleiburgu. Ja si postavljam pitanje tko je taj kome se trebaju ispričati pobjednici tog strašnog rata.^[24]

– Govor generala Đure Blahe 2008. prilikom obilježavanja 65. godišnjice osnivanja 1. moslavačke brigade i oslobođenja Čazme

Događaji vezani uz blajburšku predaju je prvi put prikazana u Jugoslaviji 1979. godine, kao dio radnje prvih epizoda TV-serije Tale, snimljene u produkciji TV Sarajevo, a čiji je protagonist partizan koji sudjeluje u završnim borbama.

Godine 1988. je tzv. Križni put, odnosno sprovođenje zarobljenih pripadnika vojske NDH iz Slovenije na jug, prikazano u filmu Sokol ga nije volio.

Blajburške događaje je iz perspektive hrvatskih nacionalista opisao poznati književnik Ivan Aralica u svom romanu Četverored, koji je 1999. adaptiran u istoimeni kontroverzni film u režiji Jakova Sedlara.

• Fojbe
• Poljanska bitka
• Demografski gubici Jugoslavije u drugom svjetskom ratu

Blajburška predaja na Wikimedijinoj ostavi

• BLEIBURG i Križni put 1945. - Zbornik radova sa znanstvenoga skupa, Zagreb 12. travnja 2006.. Zagreb: Savez antifašističkih boraca i antifašista RH. 2007. 
• Anić, Nikola, Joksimović, Sekula, Gutić, Mirko (1982). Uroš Kostić. ur. Narodno oslobodilačka vojska Jugoslavije. Pregled Razvoja Oruzanih Snaga Narodnooslobodilnackog pokreta 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. Arhivirano iz originala na datum 2020-09-07. Pristupljeno 2024-09-14. 
• Dietrich, Stefan (2008). „Der Bleiburger Opfermythos” (de). Zeitgeschichte 35 (5): 298–317. ISSN 0256-5250. 
• Colić, Mladenko (1988) (sh). Pregled operacija na jugoslovenskom ratištu: 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. str. 493. Arhivirano iz originala na datum 2020-09-07. Pristupljeno 2024-09-14. 
• Ferenc, Tone (1985) (sl). Osvoboditev severovzhodne Slovenije in poslednji boj na Poljani. Ljubljana: Komunist. 
• Goldstein, Ivo (2008) (hr). Hrvatska 1918—2008. Zagreb: Novi Liber. str. XI, 931. ISBN 978-953-300-096-1. 
• Goldstein, Ivo (2008-11-15). „Obračun oko oružanih snaga NDH” (hr). Jutarnji list. 
• Hnilicka, Karl (1970) (de). Das Ende auf dem Balkan 1944/45. Die militärische Räumung Jugoslaviens durch die deutsche Wehrmacht. Göttingen, Zürich, Frankfurt: Musterschmidt. Arhivirano iz originala na datum 2020-09-07. Pristupljeno 2024-09-14. 
• Klanjšček, Zdravko (1984). Narodnooslobodilački rat u Sloveniji 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. Arhivirano iz originala na datum 2020-08-03. Pristupljeno 2024-09-14. 
• „Slovesnost na Poljani” (sl). Zveza združenj borcev za vrednote NOB Slovenije. Pristupljeno 2021-03-15. 
• Repe, Božo (2016). „Priprave na konec vojne in osvoboditev Slovenije” (sl). Studia Historica Slovenica (Maribor: Zgodovinsko društvo dr. Franca Kovačiča v Mariboru) 16 (2): 289–323. ISSN 1580-8122. 
• Strle, Franci (1977) (sl). Veliki finale na Koroškem. Strle, Franci. str. 510. Arhivirano iz originala na datum 2020-08-10. Pristupljeno 2024-09-14. 
• Schmid, Sanela (2020). Deutsche und italienische Besatzung im Unabhängigen Staat Kroatien. 1941 bis 1943/45. De Gruyter Oldenbourg. str. 437. ISBN 978-3-11-062031-3. 
• Sundhaussen, Holm (2012). Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943—2011. Wien, Köln, Weimar: Böhlau Verlag. ISBN 978-3-205-78831-7. 
• Suppan, Arnold (2014). Hitler – Beneš – Tito. Konflikt, Krieg und Völkermord in Ostmittel- und Südosteuropa. 1/2. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 978-3-7001-7309-0. 
• Miloš Krstić, ur. (1975). Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda. Borbe u Sloveniji 1945. god. 6, knj. 19. Beograd: Vojnoistorijski institut. Arhivirano iz originala na datum 2020-08-08. Pristupljeno 2024-09-14. 
• Zebec, Davor (2017). Rumschöttel, Hermann. ur. Die Massentötungen nach Kriegsende 1945 auf dem jugoslawischen Kriegsschauplatz. Neubiberg: Universitätsbibliothek der Universität der Bundeswehr München. str. 295. 
• Radanović, Milan (2016) (sr). Kazna i zločin. Snage kolaboracije u Srbiji: odgovornost za ratne zločine (1941-1944) i vojni gubici (1944-1945). Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe, Belgrade. 

• p
• r
• u

Kolaboracija u Jugoslaviji

Marionetski režimi

Nezavisna Država Hrvatska • Nedićeva Srbija • Kraljevina Crna Gora • Ljubljanska pokrajina

Političke organizacije

Ustaše • ZBOR • Zelenaši • Slovenska zaveza • Slovenska ženska legija  • Straža

Kvislinzi i kolaboracionisti

NDH: Ante Pavelić • Slavko Kvaternik • Mladen Lorković • Vjekoslav Luburić • Mile Budak • Mehmed Alajbegović • Jure Francetić • David Sinčić
Nedićeva Srbija: Milan Nedić • Milan Aćimović • Dimitrije Ljotić • Kosta Mušicki • Kosta Pećanac • Dragi Jovanović
Kraljevina Crna Gora: Sekula Drljević • Krsto Popović • Bajo Stanišić
Slovenske zemlje: Leon Rupnik • Ernest Peterlin
Četnici JVuO: Draža Mihailović • Pavle Đurišić • Dobroslav Jevđević • Ilija Trifunović-Birčanin • Momčilo Đujić • Vojislav Lukačević

Oružane formacije

Hrvatske oružane snage	Ustaška vojnica (Crna legija) • Hrvatsko domobranstvo • Zrakoplovstvo NDH
Oružane snage Nedićeve Srbije	Srpska državna straža • Srpski dobrovoljački korpus  • Pećančevi četnici • Ruski zaštitni korpus
Crnogorske oružane snage	Lovćenska brigada • Crnogorski dobrovoljački korpus • Crnogorska narodna vojska
Slovenske oružane formacije	Plava garda • Legija smrti • Narodna legija • Pobratim • Slovensko domobranstvo • Slovenska legija • Slovenski narodni varnostni zbor • Sokolska legija • Gorenjsko domobranstvo • Bela garda
Četnički pokret JVuO	Jugoslovenska vojska u otadžbini • Dinarska divizija (Dobrovoljačka antikomunistička milicija)
Muslimanska milicija	Muslimanska milicija Sandžaka  • Huskina vojska  • Hadžiefendićeva legija

Vidi još: Okupacija Jugoslavije • Ustanak u Jugoslaviji • Narodnooslobodilačka borba • Kolaboracija četnika • Povlačenje kolaboracionista • Blajburška predaja • Beogradski proces